Chronic kidney disease affects about 11% of adults. This syndrome is an independent risk factor for cardiovascular diseases. Because of the progression of the disease and the consequences of renal replacement therapy, education of the patient is extremely important. Special role is attributed to nurses here. The purpose of this is to present the role of a nurse in the care of a patient with chronic kidney disease. Education is addressed both to the patient and to his loved ones. The development of centers specializing in the care of patients with kidney disease provides an opportunity to improve the quality of care, especially for patients with advanced disease.

Rutkowski B, Lichodziejewska -Niemierko M, Grenda R, et al. Raport o stanie leczenia nerkozastępczego w Polsce – 2007. Gdańsk. Wydawnictwo Drukonsul 2009.

Levey AS, Eckardt KU, Tsukamoto U, et al Definition and classification of chronic kidney disease: a position statement of kidney disease: improving global outcome. Kidney Int. 2005; 67: 2089–2100.

Król E, Rutkowski B. Przewlekła choroba nerek — klasyfikacja, epidemiologia i diagnostyka. Forum Nefrologiczne 2008; 1( 1): 1–6.

O'Meara E, Chong KS, Gardner RS, Jardine AG, Neilly JB, McDonagh TA. The Modification of Diet in Renal Disease (MDRD) equations provide valid estimations of glomerular filtration rates in patients with advanced heart failure. Eur J Heart Fail. 2006; 8(1):63-7.

Myśliwiec M, Rydzewska-Rosołowska A. Nowości terapii nerkozastępczej – zalecenia i wytyczne. Przew Lek. 2007;2:89-93.

Myśliwiec M. red., Choroby nerek, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008

Niewiadomski TJ, Hornik B. Opieka pielęgniarska nad osobami z niewydolnością nerek. W: Talarska D, Zozulińska- -Ziółkiewicz D (red.). Pielęgniarstwo internistyczne. Podręcznik dla studiów medycznych. Warszawa: PZWL; 2009. 219–235.

Turner JM, Bauer C, Abramowitz MK, et al. Treatment of chronic kidney disease

Kidney International 2012; 81(4): 351-362.

Go AS, Chertow GM, Fan D, et al. Chronic kidney disease and the risks of death, cardiovascular events, and hospitalization. N Engl J Med. 2004;351(13):1296-1305.

Pałubicka K , Kaczkan M, Rutkowski B et al. Nutrition education in patients with chronic kidney disease during conservative treatment. Forum Nefrologiczne 2011; 4(4): 306–312

Pluta A. Competence and educational role of family nurses in the care of patients with chronic kidney disease requiring renal replacement therapy. Zdrowie Publ. 2013; 123(4): 313-315

Adhikari UR. Nurses role in prevention of chronic kidney disease (CKD). International Journal of Nursing Education 2011; 3(2): 125-127.

Krzyżanowska E, Zaniuk M, Łuczyk R et al. Importance of patient education in the treatment of chronic renal failure. Journal of Health Sciences 2015; 5(12):118-135.

Pluta A, Felsmann A, Faleńczyk K. Wybrane problemy zdrowotne w populacji pacjentów dializowanych oraz udział pielęgniarki w ich rozwiązywaniu. Medycyna Rodzinna 2014; 3: 128-132.

Wajdlich M, Górczewska B, Jesionowska K, Masajtis-Zagajewska A, at al. Ocena obaw pacjentów z przewlekłą chorobą nerek związanych z leczeniem nerko zastępczym. NEFROL. DIAL. POL. 2014; 18,: 12-17.

Piccoli GB, Capizzi I, Vigotti FN. Low protein diets in patients with chronic kidney disease: a bridge between mainstream and complementary-alternative medicines? BMC Nephrol. 2016; 17: 76. doi: 10.1186/s12882-016-0275-x

Dąbrowski P, Olszanecka-Glinianowicz M, Chudek J. Nutrition in chronic kidney disease. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2011; 7( 4): 229-235.

Kopple J.D. National Kidney Foundation K/DOQI clinical practice guidelines for nutrition in chronic renal failure. Am. J. Kidney Dis. 2000; 37 (supl. 1): 66–70

Ferring M, Claridge M, Smith SA, et al. Routine Preoperative Vascular Ultrasound Improves Patency and Use of Arteriovenous Fistulas for Hemodialysis: A Randomized Trial. Clin J Am Soc Nephrol 20110;55. doi: 10.2215/CJN.028203

Provenzano R, Compton A, Johnson CA. The Nephrology Nurse’s Role in Improved Care of Patients with Chronic Kidney Disease. Nephrology Nursing Journal 2002; 29 (4): 331-336.

Malik J, Tuka V, Mokrejsova M, et al. Mechanisms of Chronic Heart Failure Development in End-Stage Renal Disease Patients on Chronic Hemodialysis. Physiol. Res. 58: 613-621, 2009

Daugirdas JT. Dialysis hypotension: pathophysiology of dialysis hypotension: an update. Am. J. Kidney Dis. 2001; 38: 11–17.

Czajka A, Leszczyński P, Sokół-Leszczyńska B et al. Role of nursing care in prevention of infections in patients undergoing haemodialysis. Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 484-492.

Kliś A. Rola pielęgniarki w ograniczaniu zakażeń odcewnikowych. Forum Nefrol 2008, 1(2): 101-104.

Wytyczne dotyczące zapobiegania odcewnikowym zakażeniom wewnątrznaczyniowym. PSPE, Katowice 2011, VIII.

Adib-Hajbagheri M, Molavizadeh N, Alavi NM, Abadi MH. Factors associated with complications of vascular access site in hemodialysis patients in Isfahan Aliasghar hospital. Iran J Nurs Midwifery Res 2014, 19: 208–14.

Hong Yan QIN, Ping JIA, Hui LIU. Nursing Strategies for Patients with Chronic Renal Failure Undergoing Maintenance Hemodialysis Treatment by Arteriovenous Fistula. Iran J Public Healthv 2016; 45(10): 127—1275.

Termorshuizen F, Korevaar J, Dekker FW, et al. Hemodialysis and Peritoneal Dialysis: Comparison of Adjusted Mortality Rates According to the Duration of Dialysis: Analysis of the Netherlands Cooperative Study on the Adequacy of Dialysis 2 . J Am Soc Nephrol 2003; 14: 2851–2860.

Gadola L, Poggi C, Poggi M, et al. Using a multidisciplinary training program to reduce peritonitis in peritoneal dialysis patients. Perit Dial Int. 2013; 33(1): 38-45.

Campbell DJ, Johnson DW, Mudge DW, et al. Prevention of peritoneal dialysis-related infections. Nephrol Dial Transplant 2015; 30 (9): 1461-1472. https://doi.org/10.1093/ndt/gfu313

Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 9 maja 2012 r. w sprawie standardów kształcenia dla kierunków studiów: lekarskiego, lekarsko-dentystycznego, farmacji, pielęgniarstwa i położnictwa. Dz.U. 2012 poz. 631.

Wojtaszek E., Matuszkiewicz-Rowińska J. The place of the nurse in the multidyscyplinary team in chronic kidney disease patients management. Nefrol. Dial. Pol. 2008, 12, 44-46.

Panasiuk-Kamińska K, Zubilewicz R, Szeliga-Król J, et al. Rola lekarza rodzinnego w opiece nad pacjentem z przewlekłą chorobą nerek. Forum Medycyny Rodzinnej 2016;10(4):189-195.

Niewiadomski TJ, Talarska D. Patients’ education as a basic task in the nursing care of patients with the end-stage renal disease. Pielęgniarstwo polskie, 2014; 3(53): 228-2333

Linden A, Biuso TJ, Butterworth SW. Jak pomóc pacjentom z przewlekłą chorobą nerek uniknąć dializoterapii. Medycyna po Dyplomie 2011;20(9): 96-102.

Rutkowski B z Zespołem Konsultanta Krajowego i Grupą Ekspertów. Stanowisko Zespołu Konsultanta Krajowego w Dziedzinie Nefrologii w sprawie edukacji pacjentów nefrologicznych. Forum Nefrologiczne 2009; 2(3): 137-140.

National Kidney Disease Education Program: Making Sense of CKD—A Concise Guide for Managing Chronic Kidney Disease in the Primary Care Setting, edited by National Kidney Disease Education Program, Bethesda, MD, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, 2014.

Johnson DW, Atai E, Chan M, Phoon RK, Scott C, Toussaint ND, Turner GL, Usherwood T, Wiggins KJ; KHA-CARI: KHA-CARI guideline: Early chronic kidney disease: Detection, prevention and management. Nephrology (Carlton) 2013; 18: 340–350.

Białobrzeska B. Program edukacji zdrowotnej. Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2009; 11: 20–21.

Ustymowicz-Farbiszewska J, Smorczewska-Czupryńska B, Karczewski J. et al. The educational role of the nurse with a patient requiring kidney substitution treatment. Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 113-115.